Γράφει η Κάλλια Βαβουλιώτη
Lockdown, εγκλεισμός, μέτρα προστασίας, μάσκα, αντισηπτικό, βγαίνω μόνο για τα απαραίτητα, πλένω τα χέρια μου συχνά, δεν τρίβω τα μάτια μου, δεν παίζω πολύ κοντά με άλλα παιδιά, δεν πηγαίνω στα χόμπι μου, μένω σε καραντίνα, προσέχω να μην αρρωστήσω, φοβάμαι, θέλω να δω τους φίλους μου, θέλω να παίξω, θέλω να γελάσω και το γέλιο να μην κρύβεται κάτω από τη μάσκα, είναι μόνο ελάχιστες από τις φράσεις και τις σκέψεις μικρών και μεγάλων. Στην εποχή της πανδημίας, οι συνθήκες και η προσαρμογή σ'αυτές γίνονται το ίδιο σύντομα με την άφιξη των νέων λέξεων που έχουν φτάσει να ακούγονται συχνότερα από τη λέξη "φιλία" ή "σ'αγαπώ". Στον κόσμο των παιδιών η πανδημία έχει άλλες διαστάσεις, άλλες επιπτώσεις, άλλο φόβο. Σε μία προσπάθεια κατανόησης των επιπτώσεων της πανδημίας στα παιδιά αλλά και στον τρόπο με τον οποίο πρέπει να τους επικοινωνούμε κάθε φορά τα μηνύματα μιλήσαμε με τον παιδοψυχολόγο κύριο Μιχάλη Νικολίτση για να μας διαφωτίσει.
 |
| ARTWORK : Αλέξανδρος Σαηνίδης |
***
Αρχικά να σας καλωσoρίσω στο διαδικτυακό περιοδικό Τέχνης Pause και να σας ευχαριστήσω για την ανταπόκριση σας να μιλήσετε σε εμάς και τους αναγνώστες μας μέσα από το σημαντικό πρίσμα της παιδοψυχολογίας.
Καλώς σας βρήκα και σας ευχαριστώ πολύ για την τιμή. Να σας συγχαρώ για την πολύ ενδιαφέρουσα και καλογραμμένη σελίδα σας.
Πως θα μπορούσαμε να ορίσουμε το ζήτημα του κορωνοϊού στα παιδιά; Ποιος είναι ο πιο ασφαλής τρόπος να ανοίξουμε τη συζήτηση για αυτή την ιδιαίτερη συνθήκη;
Η ενημέρωση των παιδιών, αλλά και των εφήβων, θα πρέπει να είναι αληθινή, ειλικρινής και ακριβής. Δεν υπάρχει κανένας λόγος να αποκρύψουμε την αλήθεια, ίσα-ίσα για λόγους υγείας και ασφάλειας, οφείλουμε να ενημερώσουμε τα παιδιά μας για το τι συμβαίνει, χωρίς “κόλπα”, υπεκφυγές και αμφίσημα μηνύματα, που ενδεχομένως μπορούν να προκαλέσουν σύγχυση, μπέρδεμα και -άρα- έλλειψη ασφάλειας.
Από την άλλη, είναι καλό να αποφεύγουμε λεπτομέρειες, όπως για παράδειγμα τον ημερήσιο αριθμό των κρουσμάτων, των διασωληνωμένων ή των θανόντων. Και επίσης, είναι σημαντικό να κρατήσουμε τα παιδιά μας μακριά από δελτία ειδήσεων και από παρόμοιες ενημερωτικές εκπομπές, οι οποίες προσδίδουν στην κατάσταση περαιτέρω αγωνία και τρόμο, αλλά και συμπληρώνουν τα γεγονότα με οπτικό υλικό και εικόνες, κάποιες φορές ιδιαίτερα αγχογόνες, ως και τραυματικές. Δυστυχώς, έχω αρκετά παραδείγματα μικρών θεραπευόμενών μου, οι οποίοι απέκτησαν έντονα αισθήματα άγχους και φόβου εξαιτίας τέτοιων εικόνων.
Και 'μεις οι ίδιοι, όμως, οι ενήλικοι γονείς, θα πρέπει να προσπαθήσουμε όσο μπορούμε να είμαστε ήρεμοι και ψύχραιμοι απέναντι στην πρωτόγνωρη αυτή κατάσταση, δίνοντας έτσι το παράδειγμα στα παιδιά μας. Δεν είναι πάντοτε εύκολο, αλλά είναι καλό να το έχουμε υπόψη μας, ώστε να μπορούμε να το ελέγξουμε με περισσότερη επιτυχία.
Ενθαρρύνουμε τα παιδιά μας να συζητήσουν, εάν το επιθυμούν, για το ζήτημα, τους δίνουμε το χώρο και το χρόνο να εκφράσουν τα συναισθήματά τους. Δεν χρειάζεται, προφανώς, επ’ουδενί να είμαστε επικριτικοί ή πιεστικοί.
Υπάρχουν γονείς που σας συμβουλεύονται για το ζήτημα του κορωνοιου σε σχέση με τα παιδιά τους; Ποια είναι η σημαντικότερη ανησυχία τους;
Βεβαίως υπάρχουν γονείς με απορίες και αγωνίες απορρέουσες από το ζήτημα του κορωνοϊού. Την περίοδο της περασμένης Άνοιξης, στο πρώτο κύμα της πανδημίας, ήταν μάλιστα πολύ περισσότεροι. Παρόλο που τα πράγματα τώρα είναι σαφώς πιο δύσκολα, φαίνεται πως οι γονείς έχουν αποκτήσει την κατάλληλη “τεχνογνωσία” στο ζήτημα και μπορούν να αντιμετωπίζουν τις όποιες δυσκολίες τους κάπως πιο αποτελεσματικά και με περισσότερη αυτοπεποίθηση. Βασικά αιτήματα των γονέων έχουν να κάνουν με την προαναφερθείσα ερώτησή σας (“πώς μιλάω και ενημερώνω τα παιδιά για την πανδημία;”), αλλά και με ζητήματα σχετιζόμενα με τις επιπλοκές που φέρνουν τα lockdown και το συνεπαγόμενο κλείσιμο των σχολείων, με συνηθέστερα τα ωράρια ύπνου, τη μελέτη τους, τη διατροφή, αλλά φυσικά και με την υπερβολική ενασχόλησή τους με βιντεοπαιχνίδια, κινητά κλπ. Και υπάρχουν, δυστυχώς, και οι περιπτώσεις, στις οποίες κάποιο μέλος της οικογένειας προσβλήθηκε από τον ιό με σοβαρές επιπτώσεις και ο γονιός ζητάει τις ανάλογες συμβουλές και στήριξη.
Πως τους συμβουλεύετε να λειτουργούν σε πρώτο βαθμό στα πλαίσια της πανδημίας; Υπάρχει φόβος να προξενήσει κάποιο τραύμα αυτός ο περιορισμός σε κάποιο παιδί που έχει ήδη «ευαίσθητη» ψυχολογία ;
Ναι, όπως προαναφέρθηκε, σαφώς υπάρχει τέτοιος κίνδυνος. Είναι μία κατάσταση που μπορεί να προκαλέσει δυσχέρειες στην κοινωνική ανάπτυξη, διαταραχές άγχους και πανικού, να επιφέρει αίσθημα φόβου αρρώστιας και μικροβίων, και -ακολούθως- ιδεοψυχαναγκαστικές συμπεριφορές. Και, αρκετά συχνά, φοβία θανάτου. Και όχι απαραίτητα σε παιδιά με ευαίσθητη ψυχολογία - επαναλαμβανόμενοι λάθος χειρισμοί των γονιών, αλλά και σοβαροί εξωγενείς τραυματικοί παράγοντες μπορούν να φέρουν επιπλοκές σε οποιοδήποτε παιδί. Για να γίνω, όμως, πιο καθησυχαστικός, να τονίσω πως κάποιες από αυτές τις επιπλοκές είναι παροδικές και, σχεδόν πάντα, αναστρέψιμες.
Έχετε αντιμετωπίσει κάποιο τέτοιο περιστατικό;
Ναι, έχω κληθεί να βοηθήσω σε αρκετές τέτοιες περιπτώσεις. Και δεν άργησαν δυστυχώς και οι περιπτώσεις που έπρεπε να στηρίξω παιδιά και οικογένειες που βίωσαν μακροχρόνιες επίπονες νοσηλείες λόγω του κορωνοϊού, ακόμα και θανάτων.
Πως θα μπορούσαμε να διαχειριστούμε το ζήτημα του «lockdown» που τα όρια γίνονται ακόμα πιο στενά; Ειδικά αν αναλογιστεί κανείς ότι κάποιο παιδί θα μπορούσε να έχει μία «προβληματική» σχέση με κάποιον γονέα;
Το lockdown είναι από μόνο του μία κατάσταση που πάει κόντρα στην ανθρώπινη φύση, πάει κόντρα στην έμφυτη ανάγκη του ανθρώπου για κοινωνική συνδιαλλαγή και επικοινωνία. Και, είναι καλό να γνωρίζουμε και να θυμόμαστε, πως αυτή η ανάγκη είναι πολύ πιο έντονη και “επιτακτική” για ένα παιδί, πόσο μάλλον για έναν έφηβο, που οι παρέες του αποτελούν το Α και το Ω στη ζωή του. Από την άλλη, είναι καλό να μην ξεχνάμε -και να το υπενθυμίζουμε και στα παιδιά μας- πως όλο αυτό γίνεται για κάποιον λόγο, και μάλιστα σημαντικό: την ασφάλεια και την υγεία τη δική μας, αλλά και των συνανθρώπων μας.
Ένας καλός τρόπος να διαχειριστούμε το lockdown είναι η “ανάποδη” ανάγνωσή του: Είναι σαφώς πολύ δύσκολο και, όπως ανάφερα πριν, εντελώς αντίθετο με την ανθρώπινη φύση, από την άλλη μπορεί να είναι μια αφορμή -έστω δυσάρεστη και πρωτόγνωρη- για να κάνουμε κάποια καινούρια πράγματα, να ανακαλύψουμε κάποια νέες πτυχές του εαυτού μας και των ενδιαφερόντων μας.
Τα μέλη των οικογενειών συνήθως έρχονται πιο κοντά και επικοινωνούν σε περισσότερο και ποιοτικότερο χρόνο. Ακόμα και αν υπάρχει προβληματική σχέση κάποιου παιδιού με κάποιον γονέα, ίσως είναι ευκαιρία αυτή η δυσλειτουργία να εξεταστεί και να επιλυθεί. Ο εγκλεισμός, φυσικά, μπορεί να επιφέρει και φθορά και έντονες συγκρούσεις, αλλά ακόμα και αυτές μπορούν να είναι δημιουργικές και έναυσμα για μία ανακατάταξη στις σχέσεις και στις δυναμικές στα τοιχώματα της οικογένειας.
Υπάρχουν, όμως, και οι πιο ακραίες περιπτώσεις ενδοοικογενειακής βίας και οι πρόσφατες μελέτες που δείχνουν αύξηση τέτοιων περιστατικών μέσα στο 2020, την περίοδο δηλαδή της πανδημίας και των παγκόσμιων αλλεπάλληλων lockdown. Είναι, δυστυχώς, και αυτή μία παράμετρος, στενάχωρη, επικίνδυνη και άκρως ανησυχητική που χρήζει ταχείας διερεύνησης και αποφασιστικής παρέμβασης.
Αν θεωρήσουμε ότι η κατάταξη «πρώτο παιδί» , «παιδί σάντουιτς» και «βενιαμίν» ισχύει και φέρει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά, ποιος τύπος παιδιού είναι πιο ευαίσθητος στις ιδιαίτερες καταστάσεις που βιώνουμε και ποιος λιγότερο και γιατί;
Δεν νομίζω πως η εν λόγω κατάταξη έχει άμεση σχέση με το πόσο ευάλωτο μπορεί να είναι παιδί στο ζήτημα της πανδημίας. Είναι άλλοι παράγοντες, κάποιους από τους οποίους έχουμε ήδη καταγράψει σε αυτήν τη συζήτηση, που είναι πιο σημαντικοί και “αποφασίζουν” την επίδραση της κατάστασης στα παιδιά και στους εφήβους. Είναι, βέβαια, ένα ζήτημα σε εξέλιξη, ένα τεράστιο θέμα που ακόμα “τρέχει”, οπότε ίσως χρειαστεί να περιμένουμε μελλοντικό ερευνητικό υλικό για να έχουμε μια πιο σαφή εικόνα στο ερώτημά σας.
Υπάρχει κάτι που σας προβληματίζει προσωπικά σε σχέση με τους «μαθητές» ή «θεραπευόμενους» σας εντός αυτής της κατάστασης;
Η κατάπτωση της κοινωνικότητας και της αληθινής επικοινωνίας, ο εθισμός στα ηλεκτρονικά παιχνίδια και στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, η γέννηση και η ανάπτυξη αισθημάτων φόβου και άγχους, θλίψης και απόγνωσης, είναι οι κυριότερες ανησυχίες μου. Είναι ανησυχίες που σχετίζονται στενά με τους μικρούς “μαθητές” μου, τα παιδιά και τους εφήβους, αλλά και με τους μεγαλύτερους, τους ενήλικες.
Θα μπορούσαμε να μιλήσουμε και για κάτι θετικό εντός της εν λόγω κατάστασης όπως για παράδειγμα, μείωση των φαινομένων bullying το οποίο υπάρχει σε μεγάλο βαθμό στα σχολεία μιας και πλέον τα παιδιά βρίσκονται στην νέα πραγματικότητα της τηλεκπαίδευσης;
Τα θετικά της κατάστασης είναι όσα ανάφερα παραπάνω περί της αντίστροφης “ανάγνωσης” του ζητήματος. Έχουμε να κάνουμε με μία άνευ προηγουμένου πραγματικότητα, η οποία είναι μία τεράστια πρόκληση.
Για το bullying συγκεκριμένα που αναφέρετε, ναι, ίσως έχει περιοριστεί αυτήν την εποχή. Αλλά, από την άλλη, το να περιμένουμε σαν κοινωνία να υποχωρήσει αυτό το πολύ σοβαρό ζήτημα με το να έχουμε κλειστά τα σχολεία, είναι οξύμωρο . Είναι σαν προσδοκούμε σαν λύση για τα -αμέτρητα στη χώρα μας- τροχαία ατυχήματα την απαγόρευση της κυκλοφορίας. Το bullying είναι μια ανοιχτή πληγή και κατά τη γνώμη μου δεν έχει αντιμετωπιστεί απολύτως σωστά στη χώρα μας - υπάρχουν ελλείψεις. Αλλά αυτό υποθετώ είναι μια άλλη ξεχώριστη συζήτηση...
Η φιλοσοφία της τηλεκπαίδευσης θεωρείτε ότι είναι εξίσου αποδοτική με την δια ζώσης εκπαίδευση ή πρέπει να νοηθεί ως λύση ανάγκης;
Eίναι προφανώς μια ικανοποιητική λύση ανάγκης, λαμβάνοντας υπ’όψη τα όσα πρωτόγνωρα ζούμε. Επ’ουδενί όμως και με κανέναν τρόπο δεν μπορεί να αντικαταστήσει τα οφέλη της δια ζώσης εκπαίδευσης. Ούτε σε επίπεδο καθαρά μαθησιακό ούτε φυσικά σε επίπεδο κοινωνικής συνδιαλλαγής και ζύμωσης. Οι επιπτώσεις του κλεισίματος των σχολείων είναι σοβαρές, όταν μιλάμε για τόσο μεγάλο χρονικό διάστημα. Το να χαθούν κάποιες μέρες μαθημάτων, ακόμα και αν αυτές οι μέρες είναι αρκετές, δεν είναι καταστροφή. Ίσα-ίσα, τούτες οι απροσδόκητες “διακοπές” μπορούν να είναι ένα “δώρο” για τους μαθητές, οι οποίοι πρέπει να σας πω πως τα τελευταία 10-15 χρόνια έχουν υπερβολικά πιεσμένη καθημερινότητα, με ελάχιστο ελεύθερο χρόνο για παιχνίδι και για να αναπτύξουν τη δημιουργικότητά τους. Ακόμα και το “βαριέμαι και δεν κάνω τίποτα”, σε ένα λογικό μέτρο βέβαια, είναι πολύτιμο και σημαντικό για την ψυχική υγεία ενός παιδιού. Το να έχουμε λοιπόν κλειστά σχολεία για ένα χρονικό διάστημα είναι διαχειρίσιμο και ελεγχόμενο, αλλά από ένα σημείο όμως κι έπειτα εγκυμονεί κινδύνους. Προφανώς όμως, είμαστε σε μια ειδική φάση που προέχει η υγεία και η ασφάλεια, οπότε υπομονή και ψυχραιμία.
Θα μπορούσατε να μας προτείνετε τρόπους που μπορούν να φτιάξουν την διάθεση των παιδιών αλλά και των «μεγάλων παιδιών» εντός της πανδημίας;
Ασχολίες και χόμπι “εντός των τειχών” που μας γεμίζουν και μας κάνουν χαρούμενους είναι εκ των βασικότερων τρόπων: Βιβλία, ταινίες και σειρές, μουσική, επιτραπέζια, ακόμα και τα ηλεκτρονικά παιχνίδια -πάντα με προσοχή και σωστή οριοθέτηση- είναι κάποιες από αυτές. Η ζωγραφική, οι κατασκευές, ακόμα και οι δουλειές του σπιτιού μπορούν με τον τρόπο τους να μας φτιάξουν τη διάθεση. Όταν κάποιες από αυτές τις δραστηριότητες ενίοτε λαμβάνουν χώρα συλλογικά, με άλλα μέλη της οικογένειας δηλαδή, ο θετικός αντίκτυπός τους μπορεί να πολλαπλασιαστεί.
Οι εναλλακτικές μορφές επικοινωνίας με τον “έξω κόσμο” -τους φίλους μας, τους συμμαθητές και άλλα μέλη της οικογένειάς μας- μέσω των μέσων κοινωνικών δικτύωσης, είναι και αυτές καλοδεχούμενες. Και εδώ, όμως, χρειάζεται μεγάλη προσοχή στο μέτρο και στο όριο.
Η σωματική άσκηση είναι και αυτή πάρα πολύ σημαντική, αποδεδειγμένα βοηθά σαν άμυνα στο στρες, στην κατάθλιψη, αλλά και σε κάθε λογής αρνητικό συναίσθημα εν γένει.
Σας ευχαριστώ για την όμορφη και πολύ χρήσιμη συζήτηση. Θα ήθελα να μοιραστείτε μαζί μας μία ευχή για όλα όσα ζούμε μα πάνω απ’όλα για τα παιδιά.
Εγώ σας ευχαριστώ θερμά για την τιμή. Η ευχή μου είναι όσο το δυνατόν γρηγορότερα να επιστρέψουμε σε κάτι που θα μοιάζει όσο γίνεται περισσότερο με την παλιά ζωή μας. Να επιστρέψουμε σε μια ζωή που θα έχει λίγότερο φόβο, λιγότερο άγχος και ατέλειωτη πανέμορφη επικοινωνία. Με χειραψίες, αγκαλιές και φιλιά. Στα παιδιά ειδικότερα, εύχομαι να μην ξεχάσουν ποτέ να είναι παιδιά, μια υπέροχη αίσθηση που δυστυχώς βρίσκεται υπό απειλή στις περίεργες και πρωτόφαντες μέρες που ζούμε...
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου