Σάββατο 18 Ιανουαρίου 2020

#WEREMEMBER 2020 - Δεν θ΄αρνηθώ, δεν θα ξεχάσω το Ολοκαύτωμα | Aπόσπασμα | Το Νήμα, Βικτώρια Χίσλοπ

Επιμέλεια: Μαρίνα Καρτελιά.




#weremember 2020 - Δεν θ΄αρνηθώ, δεν θα ξεχάσω το Ολοκαύτωμα.




΄Ολο το μήνα, ο Σελιδοδείκτης συμμετέχει στη μνήμη με κορύφωση τη Διεθνή Ημέρα Μνήμης του Ολοκαυτώματος στις 27/1, με εκδηλώσεις, άρθρα, αποσπάσματα λογοτεχνικών έργων, και την αποτύπωση του Ολοκαυτώματος  στις Τέχνες και στην κοινωνία.


Το Nήμα

Δεν υπάρχει διαθέσιμη περιγραφή για τη φωτογραφία.

Βικτώρια Χίσλοπ




Κεφάλαιο 18 


ΣΤΗ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ Ο ΚΟΣΜΟΣ ήταν συνηθισμένος να ακούει πολλές διαφορετικές γλώσσες. ΄Ολοι οι άνθρωποι αναγνώριζαν τα ελληνικά, τα αραβικά, τα λαντίνο, τα γαλλικά, τα αγγλικά, τα βουλγάρικα, τα ρώσικα και τα σέρβικα. Και τα ξεχώριζαν μεταξύ τους ακόμα κι αν δεν τα μιλούσαν. ΄Ολοι αυτοί οι ήχοι συνέθεταν τη μουσική που διέτρεχε τους δρόμους της πόλης. Ακόμα κι αν οι ίδιες οι λέξεις ήταν ακατανόητες, οι συνδυασμένοι τους ήχοι ήταν κομμάτι της υφής της, σαν συγχορδίες μιας ενιαίας μουσικής σύνθεσης που ηχούσε ευχάριστα στο αυτί.

Τώρα κυριαρχούσε ένας ήχος που δεν ήταν και τόσο γνώριμος στα περισσότερα αυτιά - τα γερμανικά. Με το που κατέφθασαν τα στρατεύματα των εισβολέων, οι Θεσσαλονικιοί άκουσαν τους Γερμανούς να γαβγίζουν εντολές ο ένας στον άλλον κι όλοι μαζί στους ντόπιους κι αυτό ενέτεινε τη δυσφορία τους.[...]

[...]Μόλις έφυγαν οι Γερμανοί, οι δύο ραβίνοι άρχισαν να μιλούν μεταξύ τους σιγανά και γρήγορα. Λίγο μετά, έφυγαν από τη συναγωγή και μέσα σε δεκαπέντε λεπτά, βρέθηκαν στην οδό Ειρήνης. Η ώρα ήταν επτά το βράδυ.
      Με το που είδε στην πόρτα του τα τσακισμένα από αγωνία πρόσωπά τους, ο Σαούλ Μορένο αισθάνθηκε έναν τρόμο που είχε να νιώσει από την ημέρα που τα άρματα μάχης μπήκαν στη Θεσσαλονίκη.
     "Πρέπει να κρύψουμε ορισμένα αντικείμενα. ΄Οχι όλα, αλλά κάποια", του εξήγησε ξέπνοα ο ένας ραβίνος.
     "Διαφορετικά θα πονηρευτούν", είπε ο άλλος.
     Οι δύο ραβίνοι κάθισαν, ενώ ο Σαούλ Μορένο άρχισε να βηματίζει πέρα-δώθε.
     "Και τι μπορώ να κάνω εγώ; Δεν πιστεύω να μου ζητάτε να κρύψω πράγματα στο ραφείο!"
     "΄Οχι ακριβώς...."
     "Α, γιατί εκεί μέσα μπαινοβγαίνουν κάθε μέρα οι Γερμανοί. Αυτό θα έθετε σε τεράστιο κίνδυνο όλο το προσωπικό μου".
     "Δεν σου ζητάμε αυτό. Δεν θα το κάναμε ποτέ".
    "Και προφανώς, δεν μπορούμε να κρύψουμε όλους τους παπύρους. Κάτι τέτοιο θα ήταν αδύνατον. ΄Ομως θέλουμε τη βοήθειά σου για να κρύψουμε ένα χειρόγραφο κι ένα απόσπασμα από έναν πάπυρο. Και την κουρτίνα. Πρέπει να προσπαθήσουμε", παρακάλεσε ο νεότερος ραβίνος. "Κι εσείς είστε οι μόνοι άνθρωποι που μπορείτε να μας βοηθήσετε".
    Ο Σαούλ Μορένο άκουγε. ΄Ηθελε πολύ να βοηθήσει. Δεν υπήρχε υψηλότερο καθήκον από το καθήκον προς τη συναγωγή του, όμως έτρεμε μη βάλει σε κίνδυνο τη γυναίκα του, τους γιούς του και όλους εκείνους τους καλούς ανθρώπους που είχε στη δούλεψή του.
    Οι ραβίνοι είχαν μαζί τους μια στραπατσαρισμένη δερμάτινη βαλίτσα.
    "Θα σας τα δείξουμε και μετά μας λέτε αν είναι τρελή η ιδέα μας ή όχι".
    Η κυρία Μορένο είχει πλησιάσει πίσω από τον άντρα της και κοιτούσε πάνω από τον ώμο του. Στο τρεμάμενο φως των κεριών, είδαν τον πρεσβύτερο ραβίνο να ανοίγει τη βαλίτσα και να βγάζει έξω τα περιεχόμενά της. ΄Ενα-ένα, τα εναπόθεσε πάνω στο τραπέζι, ενώ το ζεύγος Μορένο κοιτούσε με ανοιχτό το στόμα.
   "Αυτό εδώ είναι ένα απόσπασμα από την περγαμηνή της Τορά που πιστεύεται πως είναι η αρχαιότερη στη Θεσσαλονίκη".
    Μετά ξεδίπλωσε ένα γνώριμο κομμάτι βελούδο. ΄Ηταν το parochet, η κουρτίνα που κρεμόταν μπροστά από την Κιβωτό της ΔΙαθήκης για εκατοντάδες χρόνια τώρα και που ίσως, λέει, να μην ήταν καν καινούρια όταν την είχαν φέρει από την Ισπανία. Το νήμα που είχε χρησιμοποιηθεί στον κεντητό της διάκοσμο ήταν τώρα θαμπό, όπως ήταν από ατόφιο χρυσάφι.
    "Την έχω δει τόσο πολλές φορές στη ζωή μου" είπε ο Σαούλ, "όμως μου φαίνεται παράξενο να τη βλέπω μες στο σπίτι μου".
    "Δες το κέντημα, Σαούλ", είπε η γυναίκα του. "Κασνείς δεν θα μπορούσε πια να κάνει κάτι τέτοιο. Αυτή η τεχνοτροπία έρχεται από προηγούμενους αιώνες".
    Η Ρόζα ψηλάφισε με τα δάχτυλά της το ανάγλυφο ξόμπλι με ένα μείγμα ευλάβειας και θαυμασμού.
 "Και αυτές είναι ραβινικές διδασκαλίες που τις έφεραν από την Ισπανία. Δύσκολα αποκρυπτογραφούνται τώρα πια. Από αυτή την περγαμηνή έχει διασωθεί μόνο μια σελίδα. Δείτε με πόσο αγάπη είναι καλλιγραφημένα αυτά τα λαντίνο".
  Στο τέλος έβγαλε από τη βαλίτσα ένα tallit*. ΄Ηταν το πιο λεπτοκαμωμένο κι εύθραυστο αντικείμενο απ΄όλα - ένα κομμάτι ριγέ μεταξωτό υφαντό, ίσως και πεντακοσίων ετών, με τα απαραίτητα κρόσσια στις άκρες του.
   "Πιστεύουμε πως μάλλον ανήκε σε κάποιον που είχε έρθει με το πρώτο-πρώτο καράβι από την Ισπανία", είπε ο ραβίνος.
    Μετά σώμασαν όλοι, ενώ ο Σαούλ Μορένο επιθεωρούσε τους θησαυρούς και αναρωτιόταν πού στην ευχή θα μπορούσαν να τους κρύψουν. Τελικά, τη σιωπή έσπασε η κυρία Μορένο.
    "Σαούλ, πρέπει να βοηθήσουμε. Νομίζω πως μπορούμε".
    "Πώς;"
    "Θα ράψουμε όλη νύχτα".
    "Ο Σαούλ την κοίταξε απορημένος. σε αντίθεση με τον άντρα της, η Ρόζα είχε σκεφτεί αμέσως τι έπρεπε να γίνει.
    "Ξέρω ακριβώς πώς θα το κάνω", του είπε. "Θα τρυπηθεί λιγάκι η περγαμηνή, αλλά δεν γίνεται αλλιώς".
  "΄Εχει δίκιο η γυναίκα σου. Δεν πειράζει αν υποστούν και μια μικρή φθορά. Αρκεί να τα περισώσουμε", είπε ο πρεσβύτερος ραβίνος.
     "Γι΄αυτό ήραμε σ΄εσάς", συμπλήρωσε ο νεότερος.
     "Α, υπάρχει κι αυτό. Το ξέχασα".
     Ο πρεσβύτερος άντρα ξετύλιξε ένα γιαντ, μια ράβδο που χρησιμοποιούσαν για υποβοήθηση της ανάγνωσης από την Τορά, αντί για το δάχτυλό τους, προκειμένου να αποφεύγεται η φθορά των ιερών κειμένων. Στην άκρη του ασημένιου ραβδιού υπήρχε μια μικροσκοπική τέλεια παλάμη με τεντωμένο το δείκτη.
   "Δεν είναι τόσο παλιό όσο τα άλλα αντικείμενα, αλλά δεν θέλουμε να τους αφήσουμε να το πάρουν", είπε ο νεαρός ραβίνος.
     "Νομίζω πως αυτό δεν μπορούμε να το κάνουμε τίποτα εμείς", είπε η κυρία Μορένο. "΄Ισως κάτω απ΄τις σανίδες του πατώματος στο σπίτι σας να είναι καλή κρυψώνα..."
     Παραδόξως, ο κύριος Μορένο είχε επιτρέψει στη γυναίκα του να χειριστεί την κατάσταση. ΄Ηταν προφανές πως είχε κάποιο σχέδιο.
     "Και πάρτε και τη βαλίτσα", τους είπε η κυρία Μορένο. "΄Οταν τελειώσουμε τη δουλειά μας, δεν θα χρειαστεί να κρύψουμε τίποτα. ΄Ολα θα είναι σε δημόσια θέα῾ Γύρισε προς τον άντρα της. "Μπορείς, σε παρακαλώ, να φωνάξεις τον Ισαάκ;"
      Ο μεγαλύτερος γιος τους ήταν στον επάνω όροφο, αλλά κατέβηκε γρήγορα.
     "Ισαάκ, θέλω να πας δίπλα και να πεις στην Κατερίνα και την Ευγενία να έρθουν γρήγορα εδώ. Μετά θέλω να κάνεις μια γρήγορη γύρα στην πόλη, να πας να φωνάξεις την Αλέγκρα, τη Μάρθα, τη Μερκάδα, τη Σάρα, τη Χάνα, την Μπέλα και την Εσθήρ. Πες τους να έρθουν όλες εδώ. Πες τους πως είναι επείγον. Σαούλ, εσύ μπορείς να πας στο ραφτάδικο; Θα χρειαστούμε κάποια πράγματα".
     Ακόμα πιο γρήγορα κι απ΄όσο μιλούσε, η Ρόζα άρχισε να καταγράφει μια λίστα με τα πράγματα που θα χρειαζόταν -κάμποσους πήχες μεταξωτό ύφασμα, βάτες για παραγέμισμα, καμιά εικοσαριά νήματα σε διάφορα χρώματα, τρέσες και σιρίτια.
     Oι δύο πρεσβύτεροι της συναγωγής κατηφόριζαν ήδη βιαστικοί το δρόμο, όταν εμφανίστηκαν η Κατερίνα και η Ευγενία στο κατώφλι των Μορένο.
    "Τι συνέβη;" ρώτησε ανήσυχη η Ευγενία, κοιτάζοντας την παράξενη συλλογή αντικειμένων τριγύρω. "Ποιοι ήταν αυτοί οι άντρες;"
       Η Ρόζα της εξήγησε. Μέσα σε δεκαπέντε λεπτά, είχαν φτάσει και οι υπόλοιπες γυναίκες και πολύ σύντομα είχαν καταλάβει όλες τους τι έπρεπε να γίνει. Η Ρόζα είχε αναθέσει προσωπικές εργασίες στην καθεμιά και είχε ετοιμάσει τα σχέδια που θα έφτιαχναν. ΄Εχοντας περάσει τα σχεδόν πενήντα τελευταία χρόνια της ζωής της κεντώντας διάφορα αντικείμενα για τη συναγωγή, είχε πλούσια παρακαταθήκη από ιδέες για σχέδια και σχήματα.
     Οι οκτώ από τις γυναίκες θα έφτιαχναν ένα πάπλωμα για να κρύψουν μέσα του το παρόχετ. Στόχος ήταν να φτιάξουν μέσα σε μια νύχτα ένα πάπλωμα που κανονικά θα έπαιρνε ένα μήνα για να φτιαχτεί. Στο κέντρο θα υπήρχε ένα περίτεχνο μοτίβο με ρόδια και γύρω-γύρω, στις άκρες, μια τρέσα από βελονιές, μέσα στις οποίες θα έκρυβε περίτεχνα η καθεμιά το όνομά της στα λαντίνο. Τα ρόδια δεν ήταν μόνο δημοφιλές μοτίβο, καθώς συμβόλιζαν τη γονιμότητα και την αφθονία, αλλά κι ένας τρόπος να υπαινιχθούν το πραγματικό περιεχόμενο του παπλώματος. Στα λαντίνο, το ρόδι λεγόταν "γρανάδα κι αυτή η αλληγορία μπορούσε να αποκαλύψει σε κάποιον γνώστη της γλώσσας και της παράδοσης ότι, κάτω από το κρεμεζί σατέν, υπήρχε κάτι που προερχόταν από την Ισπανία και συγκεκριμένα από τη Γρανάδα.
      Το ύφασμα απλώθηκε στο κρεβάτι των Μορένο για να δουλευτεί. ΄Ετσι κι αλλιώς, εκεί θα έμενε και το πάπλωμα, όταν θα το τελείωναν, πάνω από εκείνο που κεντούσε η κυρία Μορένο σε όλη της διάρκεια του έγγραμου βίου της. Τέσσερις γυναίκες δούλευαν το κεντρικό μοτίβο, εμπνευσμένες από τα λόγια του βιβλίου της Εξόδου: "Και ποιήσεις... ωσεί εξανθούσης ρόας ροϊσκους εξ υακίνθου και προφύρας και κοκκίνου διανενησμένου... και κώδωνας ανάμεσον τούτων περικύκλω". Τέσσερις δούλευαν τις άκρες του παπλώματος, από μία την κάθε πλευρά. Η επείγουσα φύση της εργασίας έμοιαζε να τις εμπνέει και τα δάχτυλά τους δούλευαν με σβελτάδα αλλά και ακρίβεια.
     Στον από κάτω όροφο, η Εσθήρ είχε αναλάβει να μεταμφιέσει προσεκτικά το εύθραυστο ταλίτ. Το μεταξωτό ύφασμα ήταν τόσο λεπτό που δεν θα άντεχε να τρυπηθεί από βελόνα. ΄Ετσι, η Εσθήρ το έβαλε ανάμεσα σε βάτες και όλο μαζί ανάμεσα σε δύο λίγο μεγαλύτερα κομμάτια ύφασμα, φτιάχνοντας ένα μικρό καπιτονέ πάπλωμα. Τα έραψε σφιχτά περιμετρικά και κέντησε για μπορντούρα κάτι σαν αφηρημένο σχέδιο, το οποίο όμως στην πραγματικότητα έγραφε, στα λιγοστά εβραϊκά που ήξερε, το αντικείμενο που ήταν κρυμμένο μέσα. Οι περίτεχνες φιοριτούρες του σχεδίου και η σταθερότητα της ραφής εξασφάλιζε πως κανείς δεν θα σκεφτόταν να την ξηλώσει εκτός κι αν είχε καταφέρει να διαβάσει τη γραφή.
     "Μ΄αυτά εδώ, Κατερίνα, πρέπει να κάνουμε κάτι τελείως διαφορετικό", είπε η κυρία Μορένο. Κάτι τόσο κοινότυπο που κανείς δεν θα σκεφτεί να τους ρίξει δεύτερη ματιά῾
   Οι δυο τους στέκονταν πάνω από το τραπέζι και κοιτούσαν τα δυο ξεφτισμένα κομμάτια της περγαμηνής.
     "Αυτό που θέλω από σένα, χρυσό μου, είναι να ξαναγίνεις για λίγο παιδί. Ελπίζω να μη σου είναι πολύ δύσκολο -πρέπει, βλέπεις, να πετύχεις το στιλ. Θέλω να κεντήσεις ένα σχέδιο που να γράφει "Καλημέρα" με μεγάλα γράμματα -ξέρεις, κάτι με την ανατολή του ήλιου κι ένα πουλί ή μια πεταλούδα, ή κάτι τέτοιο, τέλος πάντων, στον ουρανό. Και μετά, να φτιάξεις ένα άλλο που να γράφει "Καληνύχτα".
     "Με το φεγγάρι και τ΄άστρα;"
     "Ακριβώς! Κάν΄τα σαν παιδικά εργόχειρα, αλλά όχι αδέξιου παιδιού. Θα πρέπει να τα βλέπω κάθε μέρα κρεμασμένα στους τοίχους μου".
     Η Κατερίνα είχε φτιάξει παρόμοια σχέδια πριν από πολλά χρόνια, υπό την επίβλεψη της μητέρας της, και η εικόνα τους ήρθε πεντακάθαρα στη μνήμη της.
      Το "Καλημέρα" της το γέμισε ριζοβελονιά με γυαλιστερή κίτρινη κλωστή και το "Καληνύχτα" με σκούρα μπλε. Την απόλαυσε την απλότητα της δουλειάς της και, όταν τελείωσε, χαμογέλασε ικανοποιημένη. Κανείς δεν θα υποπτευόταν ένα αντικείμενο που υπήρχε στους τοίχους σχεδόν κάθε ελληνικού νοικοκυριού. Ακόμα κι αν έβγαζαν τα κεντήματα από την κορνίζα, οι πολύτιμες σελίδες που έκρυβαν θα ήταν καλυμμένες με μια χασεδένια φόδρα. ΄Ηταν συνηθισμένη τακτική να καπλαντίζεται με ένα χοντρό βαμβακερό η πίσω όψη των κεντημάτων για να κρύβεται η όποια ακαταστασία.
   Μολονότι υπήρχαν δώδεκα άτομα με΄σα στο σπίτι, βασίλευε μια απόκοσμη ησυχία. Η αυτοσυγκέντρωσή τους ήταν απόλυτη και η μυστική τους δράση επείγουσα. ΄Εσωζαν τους θησαυρούς που τους έδεναν με το παρελθόν τους.
       Πότε-πότε, η Κατερίνα σήκωνε το βλέμμα της και κοιτούσε την Εσθήρ Μορένο. Για πρώτη φορά από τότε που την είχε γνωρίσει, η ηλικιωμένη γυναίκα έδειχνε ευχαριστημένη.
      ΄Ολη νύχτα έραβαν δίχως σταματημό. ΄Ολα έπρεπε να έχουν τελειώσει ως το πρωί.
      ΄Οπως συνηθιζόταν σε τέτοιου είδους παραδοσιακά κεντήματα, η Κατερίνα κέντησε στη γωγνία τη χρονολογία. Στο πρώτο, έγραψε "1942". Στο δεύτερο, απλώς ανακατάταξε τα ψηφία της πρώτης χρονολογίας κι έγραψε "1492". ΄Ηταν η χρονιά που εκδιώχθηκαν από την Ισπανία οι Σεφαρδίτες. ΄Οπως γνώριζε την ιστορία των Εβραίων της Θεσσαλονίκης, ασφαλώς θα εντόπιζε αυτό το εσκεμμένο σφάλμα.

Το Νήμα
Βικτώρια Χίσλοπ




Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου