Το μαγικό υπόγειο της Δέσποινας (Αφιέρωμα στην «Παλιοβιβλιοθήκη της Θεσσαλονίκης») | Νίκος Γιαμπολδάκης

Μπαίνοντας μέσα ο χρόνος σταματά. Ή, μάλλον, γυρίζει πίσω. Ή, ορθότερα, γυρίζει πίσω και σταματά εκεί.


Γνώρισα και αγνόησα την «Παλιοβιβλιοθήκη της Θεσσαλονίκης» (επί τη ταμπέλα «Παλιαοβιβλιοθήκη της Θεσσαλονίκης Δέσποινα Καραμουζά») όσο έκανα μαθήματα στο διπλανό φροντιστήριο και απέρριπτα τις προσκλήσεις συμμαθητών να την επισκεφτώ. Ως φοιτητής, πλέον, διόρθωσα το λάθος μου. Έπρεπε, βλέπεις, να βρεθεί Λαρισαίος φίλος και συμφοιτητής να με προσκαλέσει σε...ξενάγηση – λες και ήταν δικιά του – περηφανευόμενος για την νέα του ανακάλυψη.


Η πρώτη μου εντύπωση ήταν υπερθετική. Αν και ιδιαίτερα ευαίσθητος στη σκόνη, αρνούμουν να αποχωρήσω από το μαγευτικό υπόγειο της παλαιοβιβλιοθήκης, το σκονισμένο με τις δεκάδες στίβες, τα δεκάδες ράφια, στραβά ή αντέχοντα, τα χιλιάδες βιβλία και περιοδικά. Η πρώτη μου εντύπωση με υποχρέωσε να ορίσω εκ των προτέρων τη μορφή της δεύτερης: αφιέρωμα στο χώρο και συνέντευξη με την Δέσποινα Καραμουζά.


Η Κυρία της οργανωμένης ανάμεσα σε τοίχους συλλογής βιβλίων με υποδέχτηκε θερμά, την ώρα που προσπαθούσε να δροσιστεί με παρέα σε ένα παγκάκι δίπλα στην είσοδο. Τα φύλλα του πλάτανου ίσως να βοηθούσαν, όμως εγώ αγενώς την...τράβηξα στα ενδότερα για να μου απαντήσει σε όλες τις απορίες.






Πρώτη πληροφορία που απέσπασα ήταν πως η Δέσποινα είναι κόρη του Κώστα Καραμουζά, ενός τύπου που «ασχολιόταν με τα βιβλία, μέχρι που του ήρθε η φαεινή ιδέα να κάνει ένα second-hand βιβλιοπωλείο», το 1980!


Τα βιβλία αγοράζονται από ιδιώτες και πωλούνται σε «δεύτερο χέρι». Όπως με ενημερώνει η Δέσποινα, πλέον έχει περιορίσει τις αγορές, λόγω των εποχών, όμως παλαιότερα και όλον αυτόν τον καιρό, το βιβλιοπωλείο αγόραζε τα πάντα. «Ό,τι έφερνε ο καθένας το παίρναμε!». Και πράγματι, η ποσότητα των βιβλίων, καθώς και η ποικιλία είναι τρομακτικές.




-Ο χώρος έχει υποστεί αλλαγές από τη στιγμή της πρώτης λειτουργίας ή οχι;

-Ναι, έχει υποστεί πολλές αλλαγές. Έχουμε αλλάξει ράφια, κάναμε μια...ανακαίνιση, μόνο στα ράφια όμως, όχι και στο κτήριο. Και βέβαια όχι όλα γιατί είναι πάρα πολύ μεγάλος ο χώρος κάτω. Αλλά υπήρξε ένα καλοκαίρι πριν 5-6 χρόνια, που αλλάξαμε αρκετά ράφια.


Όσον αφορά την τιμή πώλησης των βιβλίων, η Δέσποινα εξηγεί: «Όλα μας τα βιβλία γράφουν πάνω την τιμή τους, αυτή ήταν και η φιλοσοφία μας εξαρχής. Να μην λειτουργούμε δηλαδή με τρόπο ‘κόβω φάτσα και ζητάω λεφτά’. Τα βιβλία μας είναι όλα τιμολογημένα και τώρα πάνω στις αναγραφόμενες τιμές κάνουμε και εκπτώσεις. Ανάλογα με το βιβλίο, ένα περισσότερο κοινό ‘σηκώνει’ μεγαλύτερη έκπτωση, ενώ ένα πιο σπάνιο μικρότερη». Πράγματι, στην Παλαιοβιβλιοθήκη της Θεσσαλονίκης, ένας επισκέπτης μπορεί να πάρει τρία, ακόμα και τέσσερα ή πέντε βιβλία, εφοδιασμένος με μόλις 10 ευρώ.


Στυ συνέχεια τη ρώτησα για το...πελατολόγιο, τη σχέση δηλαδή του κόσμου με την Παλαιοβιβλιοθήκη και τη συχνότητα επίσκεψης νέων παιδιών. Η απάντηση της ήταν ιδιαίτερα ενθαρρυντική. Μου εξήγησε πως στην εποχή της κρίσης ο μέσος όρος ηλικίας των πελατών έχει πέσει πολύ, αφενός επειδή «οι 40άρηδες και 50άρηδες παντρεμένοι με παιδιά και δάνεια τα έχουν κόψει όλα», αφετέρου γιατί «οι νέοι ψάχνονται πιο πολύ, και το βιβλίο είναι κάτι όπου μπορείς να αποτανθείς για να δεις τι γίνεται σε αυτόν τον κόσμο».


Για το τέλος, κράτησα μια ιδιαίτερα προσωπική ερώτηση. Της ζήτησα να μου πει ποιο ήταν το αγαπημένο της κομμάτι που πέρασε από την Παλαιοβιβλιοθήκη. Μου αρνήθηκε πως έχει κάποιο. «Πιο παλιά», λέει, «όταν ήμουν πιο μικρή, ήμουν πιο ρομαντική, δηλαδή είχα το βιβλίο στα χέρια μου, το διάβαζα και δεν το έδινα, έλεγα πως δεν το έχουμε, γιατί ήθελα να το τελειώσω. Πλέον τα έχω απομυθοποιήσει αυτά, μπορώ να τα ξαναβρώ δεν χάθηκε κι ο κόσμος». Εγώ επιμένω να μου δώσει τον τίτλο για τον οποίο αισθάνεται περήφανη. «Κοίταξε, έχουν περάσει πάρα πολλά αξιόλογα κομμάτια. Δηλαδή, από τη Μακεδονία της απελευθέρωσης του ’12, μέχρι βιβλία του 1500, του 1600...Κομμάτια που μπορεί να μην είναι του ενδιαφέροντος σου, αλλά μόνο που θα δεις τη βιβλιοδεσία και το γεγονός ότι αντέχουν μέχρι σήμερα, αυτό σου δημιουργεί μια συγκίνηση, δέος».

Κατέβηκα πάλι κάτω για να βγάλω μερικές φωτογραφίες και να αποτυπώσω μερικούς τίτλους. Η ποικιλία και η θεματολογία της Παλαιοβιβλιοθήκης της Θεσσαλονίκης ξεπερνά κάθε φαντασία. Στην αρχή έχουν διαμορφωθεί δύο χώροι σαν δωματιάκια, και μάλιστα ο ένας προσφέρει σκαμπό στον επισκέπτη, για να καθίσει πριν ζαλιστεί από την τεράστια συλλογή. Βιογραφίες σπουδαίων ανθρώπων, πολιτικών ή φιλοσόφων, ο Ωνάσης, ο Μίκης, ανάμεσα τους μια σειρά από PlayBoy. Πιο πίσω πέσαμε πάνω στο βλέμμα του Nick Cave να μας κοιτάζει από ένα πρωτοσέλιδο.


Παρακάτω, κάποιοι τόμοι έχουν λυγίσει ένα ράφι, το οποίο όμως στηρίζεται στους τόμους ακιβώς από κάτω. Στάλιν, συμβουλές για διατροφή και υγεία, σχολικά εγχειρίδια, γραμματικές...Το «Κατηγορώ» του Ζολά, το Σύνταγμα του 1975, αυθεντικό της εποχής. Μια σειρά από Χάρι Πότερ, «Οι Θησαυροί», όπως σωστά τους αποκάλεσε ο επιμελητής τους, του Αλεξάνδρου Παπαδιαμάντη και αμέτρητα άλλα. Λογοτεχνικά, ξενόγλωσσα, ιστορικά.


Πιο δίπλα, βιβλία φιλοσοφικά, τα αποφθέγματα των μεγάλων Ελλήνων της αρχαιότητας, τόμοι για την σύγχρονη ιστορία της χώρας. Και μετά, τι όμορφη ασυμβίβαστη εικόνα, πέφτω πάνω σε εγχειρίδιο των Θρησκευτικών, δίπλα σε ένα αντίστοιχο περί σεξ. Πολλά βιβλία για το σεξ, από διάφορους συγγραφείς, διδακτικά και επεξηγηματικά.


Τέλος, ψάχνω να βρω εκείνο το απόκομμα που είχα βρει και στην πρώτη μου επίσκεψη. Απεικονίζω στο μυαλό μου το χώρο, και οδηγούμαι εύκολα εκεί. Ένα πρωτοσέλιδο της εφημερίδας «Τα Πάτρια», έτους 1908! Ακριβώς δίπλα, η «Χριστιανική Δημοκρατία» του 1963 ξεκινά συζήτηση για ολική τροποποίηση του Συντάγματος. Φεύγω. Φεύγω χωρίς να πάρω τίποτα, αλλά θέλοντας να τα πάρω όλα, κάποια μόνο και μόνο για να λέω πως τα έχω στη βιβλιοθήκη μου. Χαιρετώ τη Δέσποινα και αποχωρώ ευχαριστημένος. Η επίσκεψη μου τελείωσε. Ώρα να αρχίσει η δική σας.