Γράφει η Μαρίνα Καρτελιά
Ποιο τραύμα σε σπρώχνει στο κλάμα, για μια τραγωδία που δεν σου είναι βίωμα;
΄Ετσι
υποσχέθηκα ν΄αρχίσω να μιλώ για τους Θηριόμορφους της ΄Ελενας Μαρούτσου, ενός
βιβλίου σε φροντισμένη έκδοση για άλλη μια φορά των Εκδόσεων Πόλις, με δυνατό εξώφυλλο από τραχύ χαρτί και υπέροχη εικονογράφηση
με φωτογραφίες της Laura Makabresku. Μορφή και δομή μυθιστορήματος σχετικά
γνώριμη και από την προηγούμενη “εμφάνιση” της ΄Ελενας Μαρούτσου, το
εμπνευσμένο Δύο.
Στη δομή
λοιπόν συγγενές, αν και όχι ίδιο, ούτε κάν παρόμοιο. Αποτελείται από τρία μέρη,
στη διήγηση παρεμβάλλονται οι φωτογραφίες που αποτελούν κλειδιά και σκανδάλες
των ιστοριών που περιγράφονται. Που συμπλέκονται σε ένα υπέροχο, ρεαλιστικά
ονειρεμένο όλον. Είναι αξιοθαύμαστο και αξιοζήλευτο το υφάδι που πλέκει τις
διαφορετικές ιστορίες. Με κεντρικούς φαινομενικά ήρωες δύο. Τον Σπύρο και τη
Μαριάννα. Γύρω τους η Βέρα η διπλή, η γιαγιά Λουτσία με τις φίλες της κι άλλοι, όλοι χαρακτήρες μελετημένοι και δομημένοι. Με παράλληλα ή υποβόσκοντα επίπεδα αφήγησης όμως κι άλλα, τόσα που δε
θέλω να τα μετρήσω γιατί το θέμα εδώ δεν είναι η ποσότητα.
"Αναρωτιόμουν αν το να κάνεις το τραύμα σου τέχνη είναι ένα είδος θεραπείας ή ένας τρόπος να κρατάς την πληγή ανοιχτή".
Είναι
ακριβώς ο τρόπος που οι ιστορίες της μπλέκονται για να πει την αλήθεια της και
να δώσει στον αναγνώστη την ουσία. Και να τον αφήσει ελεύθερο να βρει ο καθένας
τη δική του. Σε ένα φαινομενικά μπλεγμένο κουβάρι ιστοριών που η μια μπαίνει
μες στην άλλη, η διήγηση μας οδηγεί, βήμα βήμα στον απώτερο “σκοπό” της
συγγραφέα που αποκαλύπτεται στο τρίτο μέρος. Στο πρώτο μέρος διηγείται ο
Σπύρος, στο δεύτερο η Μαριάννα. Και στο τρίτο, όπως σε όλες τις καλοστημένες
πλοκές, κατά Μαργκαρετ ΄Ατγουντ, έρχεται η κάθαρση.
Αυτό όμως
γίνεται με αδιόρατο τρόπο. Η συγγραφέας καταφέρνει με τον παραμυθένιο της λόγο
να μας εισάγει στις ιστορίες και να κρατήσει το ενδιαφέρον αμείωτο ως την
τελευταία σελίδα. Με ένα ολόκληρο ζωικό βασίλειο σύμμαχό της, στήνει ένα
απέραντο αριστοτεχνικό γαϊτανάκι συμβολισμών σε συνεχή αναρώτηση και επαναπροσδιορισμό.
Καθόλου κουραστικά όμως, καθώς όλα κυλάνε φυσικά. ΄Οπως ο έρωτας, η φιλία, η
σεξουαλικότητα, η απώλεια, ο χωρισμός, η εξάρτηση, ο θάνατος, που πάντα είναι δεμένα όλα με το πάθος για τη ζωή την ίδια,όπως
και στ΄άλλα βιβλία της.
Ο μύθος,
έτσι όπως είναι διατυπωμένος και καλλιεργημένος σε βαθιά ενσυναίσθηση, γεννά συνεχώς ερωτηματικά, τα περισσότερα
απ΄τα οποία φλερτάρουν με το μεταφυσικό και το φυσικό, το ρεαλιστικό
εναλάσσεται με το σουρρεαλιστικό στοιχείο, αλλά με τρόπο αριστοτεχνικό.
Πραγματικότητα και φαντασία βρίσκονται σε αγαστή συνεργασία για να μας παρέχουν
την ομορφιά της ιστορίας και να θέσουν τα θεμελιώδη ερωτήματα που η σκέψη του
καθενός εγείρει, ανάλογα με την υφή του. Με την ανθρώπινη ή θηριώδη πλευρά του.
Με την υπόστασή του.
Τα ερωτήματα διατυπώνονται
όσο το βιβλίο προχωρά:
Τα πουλιά που πια τα ακούμε τι μας λένε; Πόσο
εύγλωττη μπορεί να είναι η σιωπή;
Η ατομική και η συλλογική
ευθύνη και η αρμονική συνύπαρξή τους. Ποιος είναι το θηρίο και ποιο το θυμα; Ποιο το
ήμερο και ποιο το ανήμερο;
Πόσο κοντά είναι ο έρωτας
με το μίσος;
Πώς γιατρεύεται το τραύμα,
αν γιατρεύεται ποτέ....
Πόση αξία στη ζωή για να
βγάλεις την ουσία έχει η μορφή και πόση το περιεχόμενο;
Η κατάληξη της ιστορίας
είναι η προσωπική μας ή αυτή που μας αρέσει; Πόσο ταυτίζεται και πόσο παίρνει ευθύνη ο
αναγνώστης;
Μπορεί η λογοτεχνία να
γίνει ζωή; Να
είναι ζωή;
Μπορούν τα βιβλία ενός
συγγραφέα να συνομιλούν το ένα με το άλλο; Να είναι δεμένα με κοτσίδες;
Πλεγμένα, συνδεδεμένα σαν τις τρεις τούφες μιας κοτσίδας; Σαν σφιχτοπλεγμένα
φίδια ζυμαριού με σκοπό να φτιάξουν ένα πεντανόστιμο, αφράτο, φρέσκο τσουρέκι;
Πόση έμπνευση για το
κέντημα ενός μύθου μπορεί να δώσει μια φωτογραφία, ή μια σειρά από φωτογραφίες.
Πόσο τραχιά, σκληρή
αλήθεια μπορεί να κρύβει ένα βιβλίο με τραχύ εξώφυλλο;
΄Ολα αυτά είναι ερωτήματα
και μερικά άλλα, τα οποία θέτει ο καμβάς της ιστορίας που εκτυλίσσεται σε
πραγματικό χρόνο στην Κρακοβία με ήρωες το Σπύρο και τη Μαριάννα και γύρω τους
υφαίνονται οι προσωπικές ιστορίες των ανθρώπων που τους σημάδεψαν, όπως της
γιαγιάς Λουτσία και των κοριτσιών που είναι... Φίλες της; Πλευρές της; Πλευρές της
γυναίκας, με πρώτη φορά τόσο ξεκάθαρη οικουμενικότητα;
Κι άλλα ερωτήματα που
στέκουν εκεί και μας κοιτάνε, όπως τα μάτια των θυμάτων του ΄Αουσβιτς που οι δύο
ήρωες επισκέπτονται μαζί. Τι σχέση έχει αυτό με το μύθο; Δεν θα σας το
αποκαλύψω. Θα πω μόνο πως για μένα εκεί, σ΄αυτό το σημείο της εκπληκτικής
περιγραφής, της πιο συγκινητικής κι ωστόσο ρεαλιστικής που έχω διαβάσει, ξεκινά
το μεταφυσικό του διαμαντιού που λέγεται Θηριόμορφοι.
"Τη συγχώρεση την αποφασίζουν τα θύματα, όχι οι θύτες".
 |
| Σπουργίτης, Πλατεία Παρίζερ, Βερολίνο |
Γιατί έρχεται τη στιγμή που στη ζωή μου έχουν προηγηθεί
τα εξής: ΄Εχω αποφασίσει να συμμετάσχω στην Πορεία των Ζωντανών 2020, έχω
ζηλέψει το ταξίδι που οργανώνεται σε όλα τα στρατόπεδα της περιοχής από το Thessaloniki Walking Tours αλλά το κόστος είναι απαγορευτικό. ΄Εχω προσπαθήσει να
βρεθώ εκεί σε συνδυασμό με προγραμματισμένο ταξίδι στο Βερολίνο και κοιτάω τους
πιθανούς συνδυασμούς για να βρεθώ κι εκεί μ΄ένα φίλο που ζει στο Πόζναν. Τελικά
συναντιόμαστε όλοι μαζί στο Βερολίνο, το ταξίδι στο ΄Αουσβιτς αναβάλλεται και
επιστρέφω στην Ελλάδα αμέσως πριν εφαρμοστούν τα περιοριστικά μέτρα.... Αφού
έχω επισκεφτεί τη Νέα Συναγωγή όπου συνέβη η τραγική νύχτα των Κρυστάλλων. Το
κλάμα μου όμως έχει να κάνει με την ενασχόλησή μου όλο αυτό τον καιρό με το
Ολοκαύτωμα, την Εβραϊκότητα και την κουλτούρα και τη Λογοτεχνία που την
περιβάλλει και μιλάει γι΄αυτά που η Ιστορία δεν κατάφερε να υπερασπιστεί. Και να, που μέσα στην καραντίνα βρίσκομαι να διαβάζω ένα βιβλίο
που αποτυπώνει όλα όσα έχω νιώσει να με πηγαίνουν στο Τραύμα που με συγκινεί
τόσο βαθιά, κι ας μη συνδέεται με βίωμα.
"Αν σιωπήσει κανείς για πολλές μέρες, μπορεί ν΄ακούσει τις ομιλίες όσων έχουν γλώσσα χωρίς να έχουν μιλιά."
Μα έτσι με συγκινεί όλο το βιβλίο. Με ταξιδεύει σαν
Μάρκες, στην ατμόσφαιρα, πολύ ιδιαίτερο στα νήματα - όπως η Μερόπη ήταν το
πρόσχημα της Ευγενίας Φακίνου - προς το τέλος. Σαν να μιλά αντί για μένα, με
εκπροσωπεί, όπως διατυπώνεται, απόλυτα. Και με συνδέει απόλυτα στο τώρα της καραντίνας.
΄Οταν το διαβάσετε θα διαπιστώσετε κι εσείς πως είναι σαν κάποιος να είπε στην
΄Ελενα Μαρούτσου, “Πολύ ωραία, θα γράψεις σε πραγματικό χρόνο για όσα είναι να
διαπραγματευτούν οι άνθρωποι μέσα στην Καραντίνα, την αγάπη για τη φύση, το
κελάηδημα των πουλιών που θα ακούσουν καθαρά, την ατομική και συλλογική ευθύνη,
θα τα προβλέψεις όλα αυτά, ή θα γράφεις για όλα αυτά ενόσω συμβαίνουν, θα είσαι
προφήτης στον καιρό σου κι όταν θα τελειώνει η καραντίνα και θα έχεις αφηγηθεί όσα
σημάδεψαν την ανθρωπότητα περίκλειστη, τότε το βιβλίο θα τελειώσει - εκείνη τη στιγμή και όχι πιο πριν - και θα
εκδοθεϊ”.
"Ο μύθος τρέφεται από τα αποφάγια της πραγματικότητας [..] αλλά και με την αμβροσία της φαντασίας."
Ξέρουμε όλοι ότι δεν έγινε έτσι, αλλά είναι τόσο προφητικό. Και τόσο
περιέχει όλα όσα μας άγγιξαν ή δεν μας άγγιξαν. Μέχρι συμβολικά και την
τραγωδία της περίπτωσης της Ιταλίας αναγνώρισα, με όρους πλημμύρας. Πάντως όλη
η σχετική ατμόσφαιρα ήταν εκεί.
Μιλάει λοιπόν αυτό το βιβλίο στον καθένα, για τον καθένα.
Πρωτίστως για τον παντόπτη αφηγητή, αλλά και για τον παντοδύναμο, πανελεύθερο
αναγνώστη. Γι΄αυτό και στο τέλος, βαθιά δημοκρατικά, όπως γίνεται στην αγάπη,
του δίνεται το περιθώριο της επιλογής. Γι΄αυτό κανένας απ΄όσους το διαβάσουν δε
θα λιώσει κανένα πουλί. Γιατί η ψυχή του αναγνώστη είναι ένα πουλί που
φτεροκοπάει συνεχώς και ταξιδεύει μαγεμένο στο βιβλίο. Και πετάει ελεύθερα και
παντοτινά έξω επ΄αυτό, μόλις τα μάτια μας φτάσουν στην τελευταία σελίδα.
Θηριόμορφοι
΄Ελενα Μαρούτσου
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου